Heb jij dat ook soms, dat er via je TikTok of Instagram berichten passeren die achteraf vals blijken te zijn? “Als jongere kom je heel makkelijk met nepnieuws in aanraking”, zo zegt Dorien Vanmeldert, factchecker bij VRT NWS. We gingen met haar in gesprek over wat de gevaren van nepnieuws zijn en hoe je het kan herkennen.
Tekst: Simon Sterck
Wat is nepnieuws en in welke vormen komt het voor?
Desinformatieve berichten zijn berichten die met opzet verspreid worden op sociale media of op het internet om mensen te misleiden. Ze worden bij voorbeeld in de vorm van artikelen, video’s of een foto met een caption verspreid. De informatie die ze geven is bewust vals. Daarnaast heb je ook misinformatie, dat is valse informatie die onbewust wordt rondgedeeld. Denk aan je buurvrouw Gerda die een bericht stuurt via Whatsapp, zonder dat ze wist dat het niet waar is.
Zijn zo’n berichten dan gevaarlijk?
Wij zien uiteraard op de nieuwsredactie heel veel valse berichten passeren. We overlopen dan altijd enkele criteria voordat we ze gaan checken. Eerst kijken we of dat het bericht schadelijk is voor mensen. Denk maar aan wat er vorig jaar over coronavaccins werd gezegd op sociale media, bij voorbeeld dat een vaccin schadelijk zou zijn voor zwangere vrouwen. Dat bleek allemaal niet waar te zijn. Dankzij onze factchecks kunnen mensen met de juiste info beslissen of ze wel of niet een vaccin nemen. Daarnaast kijken we hoe viraal een bericht al is gegaan. Als er al mogelijk heel veel Vlamingen mee in aanraking zijn gekomen, dan proberen we dat ook te onderzoeken. Af en toe maken we ook wel eens een artikel met educatieve waarde. We vermelden dan hoe we tot een factcheck zijn gekomen. Stap per stap nemen we de lezer mee in het proces dat wij hebben gevolgd om een bericht te controleren. Zo merkt die ook dat het eigenlijk echt niet moeilijk is om zelf te factchecken.
Hoe escaleren die verhalen dan tot een viraal bericht?
Nepnieuws is overal; op TikTok, Twitter, YouTube, Instagram, Telegram, Reddit... Dat komt door de manier dat die berichten zijn opgebouwd. Vaak zijn ze heel emotioneel en krachtig uitgedrukt. Ze spreken mensen aan waardoor er heel veel reactie wordt uitgelokt. Mensen delen dat omdat het verrassend en schokkerend is. Buurvrouw Gerda wilt dat dan natuurlijk met al haar vrienden delen, iedereen moet dit weten!
Het is niet moeilijk om zelf te factchecken- Dorien
Wat doet de VRT dan tegen nepnieuws? Hoe verzetten jullie zich tegen dit probleem specifiek naar jongeren toe?
Op de nieuwsdienst hebben we bij voorbeeld voor jongeren het instagramkanaal @nws.nws.nws. Met de factcheckdienst werken we hier nauw mee samen. Als jongeren in de dm’s een bericht sturen waar ze aan twijfelen of wanneer wij iets ziet dat viraal gaat, dan controleren we dat bericht en posten we dat onder de rubriek “Checkt”.
Waarom heb jij besloten om voltijds rond dit thema te werken?
Na mijn studies ben ik als stagiaire bij VRT op de cultuurredactie en binnenlandredactie beland. Schrijven en onderzoeken doe ik al heel mijn leven graag. Toen ze bij de factcheckredactie mensen zochten, ben ik daar zo ingerold. Ik moest me wel even bijscholen in de specifieke onderzoekstechnieken die we daar toepassen. Waarom doe ik dat dan al anderhalf jaar? Omdat nepnieuws een probleem is waar we nog even mee zullen zitten. Als jongere kom je er heel makkelijk mee in aanraking. Door te factchecken kunnen we hier tegenin gaan en ik zoek graag mee naar wat de feiten echt zijn.
Hoe kunnen wij dan fake news herkennen?
Als je een filmpje of bericht ziet die veel emoties oproept en je misschien direct zou delen met je vrienden of familie, dan is het goed om zelf eerst even stil te staan bij het bericht. Waarom roept dit emoties op, en is deze boodschap wel genuanceerd genoeg? Daarnaast kan je ook altijd in de comments kijken, waar vaak mensen wel waarschuwen als iets vals is. Wanneer je een foto of video wilt factchecken, dan kan je dit via de reverse-image-search methode doen. Je plakt de foto, of een screenshot van een video in de zoekbalk op google en dan krijg je resultaten waar deze foto nog is gepasseerd. Soms ontdek je dan dat een beeld uit zijn context is getrokken. Tot slot raad ik nog aan om ook altijd de verspreider van het bericht te bekijken. Een officiële nieuws account zal geloofwaardiger zijn dan een anonieme persoon.
En als we dan nepnieuws hebben geïdentificeerd, wat kunnen we dan doen?
Eerst en vooral moet je dat bericht dan niet zelf delen of liken. Je kan wel bij voorbeeld in de comments jouw ontdekking delen. Daarnaast kan je ook altijd een bericht rapporteren bij bijvoorbeeld TikTok of Instagram. Zo checken de moderatoren van die platformen ook het bericht en plaatsen ze er een melding bij of halen ze het bericht offline.
Heel erg bedankt Dorien, voor dit boeiende gesprek. Ik heb alvast zeer veel bij geleerd over dit zeer actuele thema. Heb je nog een slotboodschap voor de Leuvense jeugd?
Ondanks dat factchecken belangrijk is en dat we moeten oppassen met nepnieuws wil ik wel meegeven dat sociale media ook een leuke en leerrijke plek kunnen zijn. Veel jongeren komen via Facebook, TikTok of Instagram ook in aanraking met veel goede informatie en actualiteit. Sociale media hebben veel openheid gecreëerd over thema’s die voordien nog taboe waren. Er zijn helaas enkele mensen die deze platformen misbruiken door nepnieuws te verspreiden. We moeten dus altijd kritisch blijven bij de dingen die we lezen.
Blijf altijd kritisch bij de dingen die je leest- Dorien
Wil je meer fact checks lezen? Bekijk dan zeker eens de website van de checkers, zij werken samen met VRT NWS, Knack en Factcheck.Vlaanderen om nepnieuws de wereld uit te helpen of volg het Instagramkanaal van nws.nws.nws voor factchecks op maat van jongeren.
