Een leugentje om bestwil, we zijn er allemaal schuldig aan. Sterker nog, we doen het dagelijks zelfs verschillende keren. En dat terwijl we het lastig vinden om er eerlijk over te zijn. Ons moreel kompas zegt ons dat we het eigenlijk beter niet kunnen doen, en toch worden we er allemaal op betrapt. Hoe zit dat eigenlijk met dat liegen?
Tekst: Emely Verachtert (17) / foto’s: Emma Hallemans (21)
Je gelooft het niet, maar…
… volgens wetenschappelijk onderzoek wordt er iedere dag zo’n 10 tot 200 keer tegen ons gelogen.
… wanneer vreemden elkaar ontmoeten vertellen ze in de eerste 10 minuten gemiddeld drie leugens aan elkaar.
… mannen liegen over het algemeen 8 keer zo vaak over zichzelf dan dat ze leugens vertellen over andere mensen.
… vrouwen liegen het vaakst om anderen in bescherming te nemen.
…er wordt nergens meer gelogen dan op datingsites en chats.
Liegen heeft eigenlijk een belangrijke sociale functie, het zorgt ervoor dat we elkaar aardiger vinden. Dat we minder op elkaars tenen trappen. Maar er worden ook leugens verteld uit eigenbelang. Voor persoonlijk gewin. Denk maar aan ex-president Donald Trump, die de eerste 347 dagen van zijn presidentschap ongeveer 1950 foutieve of misleidende uitspraken deed. “Dat klinkt best schandalig, maar liegen is doodnormaal. Want het gebeurt niet alleen uit sociaal of persoonlijk belang, het is ook vaak een gevolg van angst of schaamte”, zegt professor Patrick Luyten van de K.U. Leuven. Mensen proberen iets te verzwijgen om zichzelf te beschermen tegen gezichtsverlies. We zijn bang voor wat er gebeurt als we de waarheid vertellen.
Maar wat dan met het befaamde leugentje om bestwil? In dat geval proberen we niet ons eigen vel te redden, maar dat van iemand anders te sparen. Zo zullen we een onzeker persoon sneller een (niet gemeend) complimentje geven om zijn of haar zelfvertrouwen een boost te geven. Prosociale leugens worden ze weleens genoemd. We doen het om anderen beter te doen voelen en dat is eigenlijk iets goed, want dat bewijst dat we over medeleven beschikken.
In het boek ‘Truth and Truthfulness’ van de Engelse filosoof Bernard Williams omschrijft hij het belang van de waarheid. Maar ook hoe vaak we die niet hanteren. Zo blijkt o.a. dat we in intieme relaties, dus tegen onze partner, vaker niet de waarheid zeggen dan wel. Getrouwde koppels liegen minstens 1 keer op 10 gesprekken. Ongetrouwde koppels maar liefst 1 op 3 gesprekken. Ook informatie achterhouden is volgens Williams een vorm van liegen.
Een onderzoek van Wharton University toont aan dat er geen duidelijke perceptie van liegen gevormd kan worden. Een leugen om iemand te helpen en dus een positief effect heeft, wordt vaak gezien als iets goeds. Iets wat juist is. Leugens die geen enkel voordeel hebben daarentegen, worden als negatief of slecht bestempeld. De conclusie van het onderzoek is dat dat liegen als aanvaardbaar en eerlijk gezien wordt als mensen het goed bedoelen. Liever een leugen dan de harde waarheid dus, daar komt het op neer.
Professor Luyten (van de KUL) geeft bovendien ook nog mee dat sommige mensen er ook gewoon meer aanleg voor hebben. Mensen die als kind minder aandacht of liefde kregen, liegen sneller. Liegen kan, als je het zo bekijkt, dus ook gezien worden als een manier om aandacht te krijgen. Meestal gebeurt dat onbewust.
We liegen zo’n 20 tot 30 procent van de tijd die we doorbrengen met anderen. Da’s best veel. En hoewel we zelf nooit volledig eerlijk zijn, verwachten we dat wel van onze gesprekspartners. Schrijfster Judi Ketteler legt uit dat dit komt omdat we voor anderen altijd strenger zijn dan voor onszelf. We rationaliseren onze eigen acties. We leggen alle argumenten op tafel om de leugen goed te praten. Maar als we iemand anders betrappen op een leugen, hebben we niet de neiging om hetzelfde te doen. Terwijl we vaak dezelfde onzin uitkramen. We associëren onszelf niet graag met leugenaars omdat het schadelijk zou zijn voor ons zelfbeeld.
Ketteler benadrukt nog dat we eerlijkheid een beetje onterecht als belangrijkste waarde naar voor schuiven in onze maatschappij. Dat elkaar vertrouwen en graag zien minstens zo belangrijk is. In bepaalde situaties is het daarom belangrijk om eerst de situatie te evalueren en je de vraag te stellen of iemand baat heeft bij je eerlijkheid. Want in sommige gevallen is spreken inderdaad zilver en zwijgen goud.
En jullie? Waarover liegen jullie?
“Ik lieg niet vaak, maar als ik lieg is het vaak tegen mijn ouders. Dat gaat dan meestal over seks of over hoeveel ik eet, want ze vinden dat ik te weinig weeg” – 16 jaar.
“Als mijn mama vraagt of ik rook, dan lieg ik. Ik wil haar niet teleurstellen met mijn slechte gewoontes. In mijn familie komt longkanker veel voor, dus ik wil haar niet ongerust maken of een schuldgevoel geven” – 18 jaar
“Voor corona loog ik vaak tegen mijn ouders over met wie en waar ik uitging. Ik weet dat ze minder lastig doen als ik vertel dat ik met die ene, brave vriendin meega dan met mensen die ze niet vertrouwen. Wanneer ik iets doe waarvan ik weet dat mijn ouders er niet blij mee gaan zijn, dan blijf ik heel vaag” – 15 jaar
“Ik durf wel eens liegen als ik iets vergeten ben voor school. Dan verzin ik een excuus zodat mensen niet boos zouden zijn. Wat ik ook doe, is liegen zodat mensen mij niet saai vinden. Als ik bv. met mijn familie op vakantie ben geweest dan zorg ik er altijd voor dat het leuker lijkt dan het eigenlijk was. Er zit altijd wel iets van waarheid in, maar ik voeg extra dingen toe” – 16 jaar
“Wanneer ik afspreek met een jongen zeg ik vaak tegen mijn ouders dat ik bij een vriendin ben die zij kennen. Ik ben bang dat als ik de waarheid vertel, ze mij gaan verbieden om te gaan. Verder durf ik ook liegen over hoeveel ik heb gedronken. Nu ja, ik lieg niet echt, ik verzwijg gewoon. Hoewel ik denk dat mijn ouders wel weten hoeveel ik drink” – 16 jaar
“Ik lieg snel tegen mensen die ik niet ken of waarvan ik weet dat ik ze nooit meer terug ga zien. Dan maakt het niet echt uit of ik de waarheid zeg of niet” – 17 jaar
“Ik lieg heel veel tegen mijn ouders. De band met mijn ouders is niet zo goed, dus ik vermijd vervelende onderwerpen liever. Ik wil dan zo snel mogelijk van de conversatie af zijn. Ik lieg ook veel tegen mezelf. Ik worstel vaak met gevoelens en ontken dan dat ik daar mee rondloop” – 17 jaar
“Ik ben heel onzeker over mezelf en heb het gevoel dat ik leugens moet vertellen zodat anderen een positief beeld van mij hebben. Ik heb ook nood aan de aandacht die ze mij geven. Ik heb al eens een verband langer aangehouden dan nodig was omdat ik de aandacht die ik kreeg leuk vond. Ik hoop dat onze cultuur kan loskomen van het idee dat leugens een taboe zijn”, - 17 jaar
